تحلیل جامعه شناسی از تیتر عوامانه “عصبانی‌ترین استان‌های کشور”

استناد این خبر به سخنان رئیس سازمان روانشناسی در همایش روز جهانی سلامت در مهرماه سال جاری بود که او در آن همایش گفته بود: بنابر آمارهای سازمان پزشکی قانونی ایران، سال گذشته بیش از ۵۹۱،۰۰۰ نفر برای نزاع به این سازمان مراجعه کرده اند که نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش داشته است.”
براساس آمارهایی که فتحی آشتیانی با استناد به داده‌های سازمان پزشکی قانونی ارائه داده بود، اردبیل، آذربایجان شرقی، زنجان، همدان و خراسان شمالی به ترتیب عصبانی‌ترین استان ها در سال ۱۴۰۱ بودند. و درمقابل استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و خراسان جنوبی نیز کمترین آمار نزاع نسبت به جمعیت ثبت کرده اند و بر این اساس نتیجه گیری کرده بود آنها کمتر عصبانی هستند!

اما برای تحلیل امر اجتماعی باید ابتدا به مبنا و اعتبار این داده ها نگاه کرد که اگر داده دارای اعتبار نباشد واقعیت را بازنمایی نخواهد کرد و صرفا یک تیتر هیجانی است که به درد رسانه‌های زرد می خورد.
برای اطمینان از داده؛ اعتبار(Validity)  و پایایی(Reliability) آن بایستی مورد سنجش قرار گیرد تا درصورت وجود آنها به نتایج حاصل از آن اطمینان کرد. بنابراین ابزار جمع‌آوری داده‌ها در مرحله اول باید از اعتبار برخوردار باشد و در مرحله دوم دارای پایایی باشد.

اعتبار (Validity) چیست؟

اعتبار بدین معناست که روش یا ابزار بکاررفته تا چه حد می‌تواند خصوصیت موردنظر را سنجش کند (تعداد نزاع کنندگان مراجعه کننده به پزشکی قانونی تا چه حد می‌تواند عصبانیت در کشور را اندازه‌گیری کند؟ )
برای تعیین اعتبار هم روش‌هایی وجود دارد که اعتبار صوری، اعتبار محتوا و … از جمله آنهاست که توضیح آنها بحث مفصلی را می‌طلبد.

پایایی (Reliability)چیست؟

پایایی یعنی اگر در چندین زمان (موقعیت) مختلف در یک جمعیت از آن استفاده کنیم در نتیجه بدست آمده اختلاف چندانی مشاهده نشود بعبارت دیگر ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به ما میدهند(تکرار نتایج).

اکنون بار دیگر برگردیم به خبر “عصبانی ترین استان‌ها” که داده‌های آن به این شرح است:
در سال گذشته(۱۴۰۱) بیش از ۵۹۱،۰۰۰ نفر برای نزاع در پزشکی قانونی تشکیل پرونده داده‌اند و این آمار نسبت به سال پیش از آن افزایش داشته است(چقدر؟ معلوم نیست) بر این اساس استان‌های مختلف را نسبت به جمعیت رده‌بندی کرده و نتیجه گرفته‌اند عصبانی ترین استان‌ها کدامند.
اما باتوجه به مباحث بالا و پرسش‌های زیر می‌توان پی به اعتبار و پایایی این داده ها برد:
– آیا با این سنجه(تعداد پرونده‌های نزاع) می‌توان شاخص عصبانیت را سنجش کرد؟
-تکلیف آنها که به پزشکی قانونی مراجعه نمی‌کنند چه می‌شود؟
-عوامل اجتماعی مراجعه و عدم‌ مراجعه به پزشکی قانونی را چگونه می‌توان در نتیجه اعمال کرد؟
-تعداد ۵۹۱،۰۰۰ نفر می‌تواند نمونه نمایانی از جمعیت ۸۵ میلیونی ایران باشد؟
-آیا می‌توان این تعداد را به کل جمعیت تعمیم داد؟ با کدام معیار؟
-مراجعان به پزشکی قانونی دارای چه ویژگی‌هایی هستند(جنس، طبقه، محل سکونت – روستا، شهر، کلانشهر، تحصیلات و …)

این خبر و داده های آن و نتیجه حاصل از آن نه دارای اعتبار است نه پایایی دارد در بهترین حالت دچار بایاس است یعنی بخشی از واقعیت را به کل تسری می‌دهد.
بنابراین این داده ها و شبیه آنها هیچ امر اجتماعی را بازنمایی نمی‌کنند و تنها به‌درد رفع هیجانات روزمره و تیتر رسانه‌های زرد می آیند.
امر اجتماعی را نباید به هیجانات ژورنالیستی موسمی تقلیل داد که در آن صورت برنامه‌ریزی اجتماعی ما به خطا می‌رود.