گردشگری پایدار با نگاهی به ژئوتوریسم و گردشگری سلامت در چشمه‌های آبگرم استان اردبیل

در حال حاضر صنعت توریسم در دنیا یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال، از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حایز جایگاه ویژه‌ای است. از این رو‌، بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این صنعت هستند. نکته مهم در ارتباط با گردشگری ضرورت توجه به ابعاد کمی و کیفی جذب گردشگر است. بدین معنا که کشور‌های پیشرفته صرفاً به افزایش آمارهای ورود گردشگران نمی‌اندیشند، بلکه نوع گردشگران و میزان هزینه‌ای که صرف مسافرت می‌کنند از یک سو و تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی آنها از سوی دیگر مورد توجه مدیران و سیاست گذاران گردشگری قرار می‌گیرد. سازمان جهانی گردشگری به دولت‌های عضو اکیداً توصیه نموده است که در سیاست‌گذاری، اصول گردشگری پایدار را مورد توجه قرار دهند و با استفاده از تجارب پیشین، از آثار سوء رشد بی‌رویه در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پرهیز کنند.

بسیاری از کشور‌های جهان بطور علمی و عملی از چشمه‌های آبگرم برای درمان، بهداشت و ارتقای وضعیت اقتصادی جامعه استفاده می‌کنند. در کشورهایی نظیر ژاپن، ایتالیا، آلمان، سوئیس، مجارستان و ترکیه ضمن تدوین نقشه راه نحوه بهره‌برداری اصولی از چشمه‌های آبگرم اقدام به احداث مجتمع های مدرن آبدرمانی و هتل کلینیک و… نموده‌اند که با کمترین میزان آسیب‌های زیست محیطی، سالانه منافع اقتصادی زیادی را برای آن کشور‌ها عاید می‌کنند.

آب‌های معدنی عمده‌ترین پتانسیل بخش گردشگری استان اردبیل بشمار می‌روند که از دیرباز عامل و انگیزه اصلی سفر به این استان بوده است. استان اردبیل با دارا بودن طیف وسیعی از چشمه‌های آب معدنی گرم و سرد، بهترین موقعیت را از این جهت در کشور داراست و می‌توان امیدوار بود که با گسترش  این حوزه، صنعت توریسم و آبدرمانی استان به موقعیت ممتاز و منحصر به فردی در کشور ارتقا یابد. بدیهی است برای رسیدن به چنین هدفی می‌بایست گام‌های سنجیده‌ای با رعایت اصول گردشگری و توسعه پایدار برداشته شود.

منطقه آتشفشانی سبلان یکی از مهمترین کانون‌های آبگرم و معدنی ایران بشمار می‌رود که ده‌ها چشمه با ویژگی‌های متنوع پیرامون آن پراکنده‌اند. این استان با دارا بودن ده‌ها چشمه  آبگرم معدنی رتبه اول را در ایران از این نظر داراست. از این منابع می‌توان در زمینه‌های تفریحی و درمانی بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم استفاده نمود. در این میان برخی از چشمه‌های آبگرم استان از اهمیت و اعتبار جهانی برخوردار هستند. چشمه‌ آبگرم قوتورسویی با درجه اسیدیته 7/2 به عنوان یکی از اسیدی‌ترین، چشمه شابیل با ظهور آبگرم با دمای حدودی ۵۰ درجه در ارتفاع ۲۷۰۰ متری بعنوان مرتفع‌ترین، چشمه‌ آبگرم قینرجه مشگین‌شهر با دمای متوسط 84 درجه سانتی‌گراد بعنوان یکی از داغترین چشمه‌های آبگرم جهان و همچنین گاومیش گلی سرعین بعنوان پرآب‌ترین چشمه آبگرم ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

ژئوتوریسم(زمین گردشگری) پدیده‌ای نو در صنعت گردشگری

ژئوتوریسم  شاخه جدیدی از گردشگری طبیعت گرا است. امری کاظمی ژئوتوریسم  را گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آنها معرفی کرده است. نکوئی صدری زمین گردشگری را  تلفیق میان رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و فسیر جاذبه‌های طبیعت بی‌جان، همراه با مسائل فرهنگی مرتبط با آنها در قالب ژئوسایت به عموم مردم تعریف کرده است. آنچه که از تعاریف ذکر شده بر می‌آید این است که زمین گردشگری شاخه‌ای از گردشگری طبیعت گرا در مسیر توسعه پایدار است که بیشتر بر روی طبیعت بی جان تمرکز دارد و بصورت آگاهانه، علمی، مسئولانه همراه با آموزش و تفسیر صورت می‌گیرد.

چشمه‌های آبگرم یکی از جذاب‌ترین پدیده‌های زمین‌شناختی است که بعلت وجود مناظر زیبا و دارابودن خواص درمانی متعدد مورد توجه بسیاری از گردشگران قرار می‌گیرد و در صورت انجام بررسی‌های کارشناسی جهت شناسایی منشاء، خواص درمانی و نحوه استفاده اصولی آن‌ها به‌همراه توجه به امر آموزش و تفسیر پدیده‌ها به گردشگران می‌تواند در قالب تور‌های زمین‌گردشگری منافع سرشار اقتصادی را برای مناطق دارای این نوع چشمه‌ها عاید سازد.

چشمه‌های آبگرم و لزوم توجه به گردشگری سلامت

انواع بیماری‌های جسمی و روانی به علت گسترش زندگی شهری و همچنین‌ توسعه صنعتی شهرها افزایش یافته است. از طرف دیگر، اهمیت چشمگیر گردشگری، بویژه در بخش طبیعت‌گردی در سطح جهانی و از جنبه‌های مختلف بر همگان آشکار گردیده است. چشمه‌های آب گرم و معدنی به عنوان یکی از شگفتی‌های‌ خلقت که از گذشته‌های دور در درمان استفاده می‌شده‌اند، جایگاه خاصی را در توریسم‌ درمانی برای گردشگران دارا هستند.

مردمان بسیاری در جهان به منظور کسب آرامش و درمان به سفر می روند و این نوع گردشگری از سابقه بسیار طولانی برخوردار است چنانچه در قرون پیش از میلاد شواهدی از سفر گردشگران رومی و یونانی به مناطق دارای چشمه‌های آبگرم و شفا دهنده بدست آمده است. فلورانس نایتینگل، جزء اولین نفراتی بود که در اواخر قرن ۱۹ توریسم پزشکی را ترویج داد. او بیماران را برای درمان از چشمه‏ های آب معدنی سوئیس به چشمه‏های آب معدنی ترکیه که ارزان‏تر بودند، راهنمایی می‏ کرد.

گردشگری درمانی و بهداشتی امروزه از رو‌به رشدترین بخشهای صنعت گردشگری جهان است که باعث گردیده سازمان های دست‌اندرکار و کشورهای علاقمند به توسعه‌ی این صنعت، توجه ویژه‌ای را به این بخش اختصاص دهند. چشمه‌های آب معدنی در میان سایر پدیده‌های طبیعی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی، از خاصیت درمانی و شفابخش بودن نیز برخوردار می‌باشند. به عقیده کارشناسان چشمه‌های آبگرم قابلیت درمان بیماری‌های زیادی مانند پوست، اعصاب و روان، گوارشی، کم خونی، ریوی و قلبی را دارند.

متاسفانه بدلیل عدم شناسایی کامل خواص چشمه‌های آبگرم و همچنین سرمایه‌گذاری محدود و نامناسب در این زمینه تاکنون نتوانسته‌ایم از خواص درمانی آب‌های گرم برای درمان بیماری‌ها و ارتقاء سلامت در داخل و خارج از کشور به درستی استفاده نمائیم.

اهمیت قرارگیری طرح‌های گردشگری چشمه‌های آبگرم در قالب ژئوتوریسم و گردشگری سلامت

اگر چنانچه بهره برداری از چشمه‌های آبگرم و دیگر پدیده‌های زمین‌شناختی ناشی از آن‌ها در چهارچوب طرح‌های توسعه‌ای صنعت نوین زمین‌گردشگری(ژئوتوریسم) قرار گیرد، می‌توان در جهت حفاظت از محیط زیست، میراث ارزشمند زمین شناختی، توسعه گردشگری سلامت، گردشگری علمی و در نهایت بهبود وضعیت اقتصادی استان و نیل به توسعه پایدار گام محکمی برداشت.

با توجه به اهمیت و جایگاه گردشگری آب‌های گرم در توسعه اقصادی استان اردبیل، حجم سرمایه‌گذاری‌های و تعدد طرح‌های توسعه‌ای در سال‌های اخیر و تقاضای روز افزون گردشگران ضروریست کلیه جوانب امر از نظر عوامل طبیعی و انسانی در طرح های توسعه‌ای مجتمع‌های آبدرمانی و گردشگری در منطقه لحاظ شود تا از این طریق آثار سوء گردشگری بر محیط‌زیست که متأسفانه نقاط زیادی از کشورمان با آن دست به گریبان هستند، به حداقل برسد.

در پایان لازم است به این نکته اشاره شود که: فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به گردشگران در خصوص اهمیت و نحوه استفاده اصولی از چشمه‌ها و صیانت از محیط‌زیست به طرق مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا با شناخت هرچه بهتر چشمه‌ها میزان رضایتمندی گردشگران و اهتمام آنان به حفظ محیط زیست منطقه افزایش خواهد یافت.