پیر ناخرچی ویلکیج شهری مدفون در آب وخاک

پیله ناخرچی. پیر ناخرچی نام منطقه نستاً وسیع مابین روستاهای حور، سقزچی، سوها و نیارق شهرستان نمین می باشد که طبق شواهد موجود حکایت از وجود یک شهر باستانی در این منطقه دارد.  مهمترین نمود این شهر باستانی در روستای سقزچی و در همجواری روستای حور قرار گرفته که تپه‌ای با ارتفاع تقریبی ۱۵ متر از سطح زمین است که در کنار دریاچه سد سقزچی قرار گرفته دارد. در جریان احداث سد سقزچی شواهد بیشتری از این منطقه بدست آمد ولی بدلیل عدم حضور کارشناسان و کاوشگران باستان‌شناس مقدار زیادی از اشیاء بدست آمده در جریان حفاری با ماشین آلات سنگین از بین رفت و مقدار ی نیز توسط سارقان و حفاران غیر مجاز از منطقه خارج شد.

مهمترین پدیده ای که هنگام حفاری ها همگان را در آن ایام متعجب ساخت کشف لوله های سفالی‌ای بود که از آن برای انتقال آب به چشمه‌ای تحت عنوان «گوزه‌لر» در این منطقه استفاده شده بود. این لوله کشی طولی چند کیلومتر طول داشت که از آن برای انتقال آب به گوزه لر استفاده می شده  و  آب را از منطقه(به احتمال زیاد) کوتوگلو به این منطقه انتقال می‌داده است. تاریخ ایجاد این سیستم لوله کشی سفالی به احتمال زیاد تاریخی به قدمت منطقه پیله ناخرچی دارد . نکته جالب توجه در این خصوص این است که تا آن زمان تصور همه ساکنان بر این بود که گوزه‌لر یک چشمه طبیعی است،  البته در جوار گوزه‌لر همانطور که از نام آن پیداست چند چشمه(گوزه) هم وجود داشت که امروزه به زیر دریاچه سد سقزچی رفته و با خود اطلاعات با ارزشی را به قعر آب برده است.

با توجه به وجود چند چشمه طبیعی در این مکان چه لزومی داشته که ساکنان آن ایام اقدام ایجاد سیستم لوله کشی کرده‌اند؟ بنابر اظهار یکی از اهالی روستا علت اصلی ایجاد این سیستم لوله کشی دبی کم چشمه‌های فرعی موجود این مکان می تواند باشد که تکافوی نیاز ساکنان آن را نداشته است که این خود می تواند حاکی از تراکم جمعیتی در منطقه پلیه ناخرچی باشد.

این تپه تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل ثبت گردیده است. ولی تا کنون اقدام عملی خاصی در خصوص این تپه باستانی اعم از حصار کشی، حفاظت و نگهبانی و از همه مهمتر بررسی های باستان شناسی بصورت کاملاً علمی توسط گروه های باستان شناسی مجرب صورت نگرفته است و متأسفانه هرزگاهی شاهد آثار حفاری های غیر مجاز در این تپه و بطور کلی در منطقه ویلکیج هستیم.

بنابر اظهار اهالی در این منطقه و بخصوص در تپه فوق الذکر گور‌هایی مشاهده شده که تعدادی از آنها رو به قبله نیستند که می تواند نشانگر قدمتی پیش از اسلام باشد یا متعلق مردمانی بوده باشند که پیرو آئینی غیر اسلام(مثل ادیان ایران باستان) باشد ولی در کنار این گورها تعدادی گور نیز مشاهده شده‌ که آنها روبه قبله‌اند..

یکی از پژوهشگران تاریخ و فرهنگ شهرستن نمین در خصوص پیله ناخرچی می‌گوید: بنا به گفته سالخوردگان روستا(نیارق) و منطقه در زمان‌های خیلی دور زمانی که انسانها در اکثر جاها هنوز به طور پراکنده زندگی می کردند شهر بزرگی ما بین روستاهای تاریخی حور، سقزچی، سوها و نیارق قرار داشته است که تاریخ قدمت این شهر باستانی به طور دقیق معلوم نیست یا دست کم برای بنده معلوم نگردیده است.

محمد علی اوجاقی نیارق می‌افزاید: با وجود اینکه نوشته‌ای در معرفی کامل و مشخصات و تاریخ این شهر که با موقعیت این منطقه مطابقت داشته باشد به چشم نمی‌خورد ولی اهالی به وجود شهری پر رونق به نام پیله ناخیرچی(پیر ناخیر)کاملا اعتقاد دارند. یکی از کهن سالان روستای تاریخی سوها در مصاحبه با برنامه کند گوروشو (سال۸۳)صدای مرکز اردبیل عنوان نمود: در قدیم حوالی روستاهای نیارق، سوها و سقزچی شهری بزرگ قرار داشته که پایتخت نیز بوده است ولی متاسفانه آثاری از آن باقی نمانده است .

اوجاقی به ثبت شدن ای منطقه در فهرست آثار ملی اشاره کرده و می افزاید: این منطقه با نام تپه پیر ناخیر به شماره ۸۱-۱۰-۱۰- ۶۹۵ توسط میراث فرهنگی اردبیل ثبت و تاریخ آن هزاره دوم قبل از میلاد قید شده است .
بازدیدی که بنده در سال ۷۰ از این منطقه داشتم به برخی آثار به جا مانده برخورد نمودم که در صورت کاوش‌های باستان شناسی می توان به نتایج قابل توجهی در زمینه قدمت و تمدن این منطقه دست یافت.

دیگر محقق تاریخ و فرهنگ شهرستان نمین نیز می‌افزاید: با مراجعه به کتاب صفوه الصفای ابن بزاز اردبیلی می‌بینیم که کلمه پیره کلمه مصطلح برای نامگذاری مکان‌ها بوده است نه کلمه پیله. در تصوف کلمه پیره برابر با کلمه عارف یاشیخ امروزی بوده است. مثلا پیره عبدالملک، پیره شمس الدین، پیره بوداق و… پس بکار بردن کلمه پیله برای اسم محل موردنظر خطاست..فراموش نکنیم که کلمه پیره ناخیرچی در دوران صفویه پیدا شده در حالی که طبق نظر باستانشناسان وکارشناسان میراث فرهنگی سابقه این محل به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد و نام این محل قبل از صفویه گلپیر بوده است.

محبت فروغی‌راد در ادامه به غارت آثار باستانی این منطقه اشاره کرد و افزود: در اوایل پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ که کاوش بی رویه وآزادانه آثار باستانی منطقه توسط یغماگران بصورت شبانه روزی انجام می‌گرفت و علاوه بر اهالی منطقه از گوشه وکنار ایران چپاولگران نا آگاه آثار ملی مثل قوم مغول جهت حفر و به غارت بردن آثار زیر خاکی روانه منطقه حور می شدند.

دکتر عدالت عزت پور، دانش آموخته تاریخ در مورد وضعیت این منطه باستانی گفت: همانطور که منطقه باستانی پیله ناخرچی یا پیر ناخرچی ویلکیج در جریان احداث سد سقزچی نابود شد و بدلیل عدم حضور کارشناسان و کاوشگران باستان شناس مقدار زیادی از اشیاء بدست آمده در جریان حفاری با ماشین آلات سنگین از بین رفت و مقداری نیز توسط سارقان و حفاران غیر مجاز از منطقه خارج شد و بخش اعظم آن نیز با آبگیری سد به زیر آب رفت.

وی تصریح کرد: از زبان یکی از نسخه خوانان آن زمان شنیده‌‌ام که اسم پیره ناخیرچی در کتب خطی و قدیمی گوکپر است. از سال ۵۷ تا سال ۸۸ در سطور کتب چاپی وخطی واینترنت دنبال این کلمه می‌گشتم که خوشبختانه گمشده خود را در کتاب ریچارد تاپر یافتم.

فروغی راد افزود: گوکپر نام یکی از دو تیره اصلی اینانلوهای شاهسون بوده است. یکی از سران برجسته تیره گوکپر اینانلوی شاهسون مدعی شده که اجداد وی در زمان شاه عباس اول به مغان کوچیده و در زمره شاهسون‌ها درآمدند. اما وی اشاره به این مطلب نمی‌کند اجداد او از کدام ناحیه کوچیده و در مغان ساکن شدند (فارسنامه ناصری ۱۳۱۳).

وی گفت در برخی منابع این گونه آمده است که:

[غلامحسینخان شاهسون سرتیپ توپخانه مبارکه ولد الصدق حسین‌خان شهاب الملک می‌گفت که در زمان شاه عباس که بعضی از ایلات شاهیسون شدند اجداد من با طایفه خود از ایل کوگپر برخاسته شاهیسون شدند یعنی شاهدوست.]

پیره ناخرچی در سینه پر رمز و راز خود حکایت‌های ناگفته بسیاری از تاریخ و فرهنک نیاکان منطقه ویلکیج را دارد. اهالی و دلسوزان تاریخ و فرهنگ این مرزو بوم از مسئولین امر انتظار داریند تا نسبت به انجام اقدامات عملی در خصوص بررسی‌ و کاوش‌های باستان‌شناسی و حفاظت و صیانت از این منطقه اقدا نمایند تا دیگر بار شاهد چپاول و از بین رفتن میراث ارزشمند باستانی این منطقه نباشیم…

گزارش و عکس ها از: ابراهیم ابراهیمی سقزچی